Արատես

Արատես, գյուղ Հայաստանի Վայոց ձորի մարզում, Հերմոնից 4 կմ հյուսիս-արևելք, Վարդենիսի լեռների հարավային լանջերին, Այսասի գետի հովտում։

Միջնադարում կառուցված Արատեսի վանքն ունի հետաքրքիր անվանում, որ նշանակում է «արի և տես»: Վանական համալիրը է տարբեր ժամանակներում կազմված երեք եկեղեցիներից և մատուռից: Արատեսի վանքը ունի բարդ և յուրօրինակ ճարտարապետություն: Գլխավոր եկեղեցու գմբեթը պահպանվել է, իսկ պատերը գտնվում է կիսավեր վիճակում: Արատեսի վանքը հայտնի էր որպես կենտրոն, որտեղ իրականացվել է ձեռագրերի պատճենում: Չնայած այն հանգամանքին, որ այսօր վանքը կիսավեր վիճակում է, հին ճարտարապետական հուշարձանը, այնուամենայնիվ, չի կորցրել իր վեհ տեսքը, և արժե անձամբ տեսնել այն:

ՀԵՏԱՔՐՔԻՐ ՓԱՍՏԵՐ ԱՐԱՏԵՍԻ ՄԱՍԻՆ

• Ժողովրդական ստուգաբանության համաձայն, վանքի անունն առաջացել է ‘արի’ և ‘տես’ բառերից: Ըստ ուսումնասիրությունների` եկեղեցին հիմնվել է մինչև 7-րդ դարը և վերանորոգումների է ենթարկվել միջին դարերում: Վաղագույն գրավոր վկայությունը թվագրվում է IX դարով:
• 23-րդ դարի վերջին Ստեփանոս արք. Օրբելյանը Արատեսի վանքը իր կալվածքներով հանձնել է Նորավանքին` որպես ամառանոց նրա բարձրաստիճան հոգևորականության համար, իսկ 1301 թվականին վանքին է նվիրել Գեղարքունիք գավառի ութ գյուղ:
• Արատեսի վանքը շրջապատված է եղել պարսպով, որը քանդվել է XVII դ.: Ներկայումս պահպանվել է հյուսիսային պատի մի մասը: Արատեսում են գտնվում նաև Սբ. Աստվածածին (X-XI դարեր), Սբ. Կարապետ (XI-XII դարեր) եկեղեցիները, 5 մատուռ-դամբարան (VII դար) և 12-րդ դարի խաչքարեր։

Հերմոնի վանք հիմնադրվել է 936 թվականին Սմբատ իշխանի և եպիսկոպոս Հակոբի կողմից: Այն հայտնի է եղել որպես խոշոր կրոնական և մշակութային կենտրոն, որտեղ գործունեություն են ծավալել նշանավոր փիլիսոփաներ, արվեստագետներ, տարբեր ձեռագրերի հեղինակները։ 1338 թվականին այստեղ հայ մեծանուն մտավորականներից մեկի աշակերտը հիմնադրել է դպրոց: Այսօր հնագույն ճարտարապետական հուշարձանի գմբեթը և հարավային պատերի մի մասը քանդած են: Վանքի շրջապատված է հսկայական պարսպով, որի ներսում կարելի է տեսնել հին շինությունների ավերակներ:

Զորաց եկեղեցի գտնվում է բլրի վրա, որի ափորը ողողում են գետի ջրերը: Այն հիմնադրվել է Օրբելյանների օրոք: Տաճարի շինարարությունն իրականացվել է 1303թ: Շինությունը ունի յուրահատուկ ճարտարապետական կառուցվածք, որ բնորոշ չէ ավանդական հայկական եկեղեցիներին. խորանի դիրքը բարձր : Շնորհիվ նման կառուցվածքի զինվորները կարող էին ձին թամբած մոտենալ զոհասեղանին կռվից առաջ օրհնություն ստանալու համար: Եկեղեցու տարածքում կան մեծ, չհղկված քարեր: Քարերի վրա կա անցք: Տեղեկություններ դրանց ճշգրիտ նշանակության մասին դեռ չկան: Զորաց եկեղեցին վերանորոգվել է, և այս վայրում դեռ ընթանում են հնագիտական պեղումներ:

Նրանց համար, ովքեր հասկանում են լավ գինիների կարևորությունը և հետաքրքրված են հնագույն ճարտարապետության պատմությամբ, հայկական փոքրիկ Արենի գյուղն ուխտատեղի է: Ավանդաբար 2009 թվականից այստեղ կազմակերպվում է համաշխարհային փառատոնը, որտեղ այցելուները համտեսում են «Արենի» գինու արտադրությունում արտադրված երիտասարդ և հին գինիների հստակ դասարաններ: Այն ստեղծվել է 1994 թ․-ին ընտանեկան փոքր բիզնեսի հիման վրա։ Յուրաքանչյուրը կարող է այցելել գինեգործություն, որտեղ էքսկուրսավարները ուղորդում են այցելուներին և պատմում են նրանց ամենաթանկ ըմպելիքը պատրաստելու գործընթացի մասին: Դժվար է անտարբեր լինել տեղական գինու տարբերակիչ համի նկատմամբ։